ساعاتی پیش از آن‌که ترامپ خروج آمریکا از برجام را اعلام کند و موگرینی از پایبندی اتحادیه اروپا به برجام بگوید، سوئدی‌ها یک قرارداد سرمایه‌گذاری ۵۰ میلیون یورویی را برای داخلی‌سازی موتور، گیربکس و شاسی خودروهای سنگین با طرف‌های ایرانی امضا کردند و سران کشورهای فرانسه، آلمان و بریتانیا از مقامات ایرانی خواستند که در این خصوص خویشتنداری نشان دهند.
بازار خودرو ایران حتی در اوج تحریم‌ها شاهد حضور انواع خودروهای خارجی بود که با خرید از دلالان در کشورهای همسایه، به ایران وارد می‌شدند. اما پس از برجام، با بسیاری از خودروسازان خارجی ارتباط بی‌واسطه برقرار شد و در برخی موارد، رایزنی‌ها منتج به امضای قراردادهای سرمایه‌گذاری و تولید مشترک نیز شد.
حال آن‌چه بیش از هر چیز با خروج آمریکا از برجام محل سوال شده، سرنوشت این قراردادهاست. به‌رغم تاکید اروپایی‌ها بر حفظ حضور ایران در برجام، عواملی هستند که انگیزه طرفین ایرانی و اروپایی برای پایبندی به برجام را کاهش می‌دهند.
از یک‌سو ازسرگیری تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران از شش ماه دیگر از علاقه‌مندی ایران به ادامه برجام می‌کاهد و از سوی دیگر تهدید مبادلات سالانه ۶۵۰ میلیارد یورویی اروپا و آمریکا به‌خاطر حفظ تجارت ۱۵ میلیارد یورویی اروپا و ایران، اروپایی‌ها را دچار تردید برای باقی‌ماندن در برجام میکند.
اما به‌طور مشخص در صنعت خودرو ایران، حفظ هر قرارداد خودرویی پسابرجامی به سه عامل بستگی دارد: نخست؛ محفوظ ماندن بخش پولی قرارداد که هم به بنیه مالی طرف ایرانی آن بازمی‌گردد و هم به امکان انجام نقل و انتقالات پولی و بانکی، دوم؛ سهم خودروساز خارجی طرف قرارداد از بازار خودرو ایالات متحده و سوم؛ سهام‌داری یا حضور آمریکایی‌ها در شرکت‌های طرف قرارداد با ایران.
بر این اساس، می‌توان حدس زد که فرانسوی‌ها و چینی‌ها کماکان حضور مقتدر خود در صنعت خودرو ایران را حفظ خواهند کرد. هرچند ممکن است ادامه تعامل یکی، دو شرکت چینی که دارای شریک یا همکار آمریکایی هستند، با موانعی روبه‌رو شود.
چنان‌که پیش از این نیز، عواملی همچون سهم‌خواهی خودروسازان آلمانی از بازار آمریکا و سهام‌داری آمریکایی‌ها در صنعت خودرو ایتالیا، مذاکرات خودروسازان ایرانی با برخی خودروسازان آلمانی و ایتالیایی را از رسیدن به نتیجه قطعی دور کرد.
برخی شرکت‌ها و بانک‌های آلمانی که در دوران تشدید تحریم‌های ایران توسط آمریکا به پشتوانه موقعیت ممتاز آلمان در اتحادیه اروپا، همکاری‌های تجاری خود با ایران را حفظ کرده بودند، تاوان این تمرد را با جریمه‌ای ۵۰۰ میلیون یورویی پرداختند و گرچه پس از برجام اولین هیأت تجاری از سوی آلمان به ایران آمد اما قول‌وقرار آلمانی‌ها بیش از تجار دیگر کشورهای اروپایی‌ها به «اما و اگر» گره خورد و حال نیز از میان سفرای آمریکا در اروپا، سفیر این کشور در آلمان خواستار خروج شرکت‌های آلمانی از ایران است.
اما همان‌گونه که در ابتدای این مطلب اشاره شد، در انداختن بحث نوسازی ۲۱۰هزار خودرو سنگین توسط رییس‌جمهور ایران در ماه‌های اخیر، خودروسازان اروپایی را متوجه بازار بزرگ خودروهای تجاری ایران کرد و شاید بیش از همه سوئدی‌ها را به صرافت تدوام و توسعه حضور در این بازار انداخت. این است که اکنون خودروسازانی مانند اسکانیا و ولووتراکس برای حضور در صنعت و بازار خودرو ایران صرف نظر از ملاحظات مربوط به برجام‌ستیزی آمریکا، برنام‌هریزی می‌کنند.
*سرمقاله روز چهارشنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۷