ضرورت سرمایه‌گذاری در پس‌کرانه بنادر

تنوع محیط های جغرافیایی در سطح کره زمین باعث به وجود آمدن پراکندگی های جمعیتی شده است. انسان ها در طول تاریخ در هر منطقه ای که ساکن شدند متناسب با شرایط همان منطقه به رفع نیازهای خود مبادرت ورزیدند و سبک زندگی جدیدی را پدید آوردند.

از قدیم الایام انسان از تجارت به عنوان مهم ترین عمل بشری برای تأمین و رفع نیازهای خود استفاده کرده است. بی شک می توان تجارت را مهمترین دستاورد بشر به حساب آورد زیرا بشر با استفاده از تجارت نه تنها بقای خود را تضمین نموده است بلکه از قِبَل آن سیستم های اقتصادی، مالی و حمل و نقلی را به وجود آورده است. اختراع پول، ساخت راه ها و شهرها به وجود آمدن بانک و بیمه همه حاصل وجود تجارت در طی قرن ها میان اقوام مختلف بشری است.

حمل و نقل دریایی را یک تقاضای مشتق شده از تجارت جهانی به حساب می آورند. یعنی به علت وجود تجارت جهانی حمل و نقل دریایی به وجود آمده است به طور دقیق تر همه کالاهای مصرفی در سراسر جهان شامل نفت و مشتقات انرژی، کامپیوترها و حتی خود وسایل نقلیه نیز که در سراسر جهان توسط ملت ها مصرف می شوند از طریق حمل و نقل از مکان های تولید به بازارها راه پیدا می کنند و از بازارها مجدداً برای مصرف وارد خانه ها می شوند.

به طور عمده بشر در طول تاریخ چهار نوع حمل و نقل را پدید آورده است که عبارتند از، حمل و نقل زمینی که خود به دو نوع حمل و نقل جاده ای و حمل و نقل ریلی تقسیم می شود، حمل و نقل هوایی و حمل و نقل دریایی. در میان شیوه های حمل و نقلی که بشر در حال حاضر به آن مبادرت می ورزد حمل و نقل دریایی مهمترین و گسترده ترین نوع حمل و نقلی است که بشر با آن سر و کار داشته است.

علت اهمیت حمل و نقل دریایی نسبت به سایر حمل و نقل ها را می توان اینگونه بر شمرد: حدود دو/ سوم سطح کره زمین را آب پوشانده است پس طبیعی است که در طول تاریخ بشر برای جا به جایی در سطح کره زمین از مسیرهای آبی استفاده کرده است، با اختراع کشتی ها و پیشرفت صنعت کشتی سازی بشر با آسودگی بیشتری دریاها را نوردید و کلیه خشکی های کره زمین را که در میان دریاها محصور شده بودند کشف کرد، کشتی ها نسبت به هر نوع وسیله دیگری در حمل ونقل از ظرفیت بالایی برخوردار هستند به همین خاطر حمل و نقل دریایی به ارزانترین شیوه حمل و نقل مبدل گردیده است.

عوامل ذکر شده و ده ها دلیل دیگر باعث شد تا بشر دریاها را نیز همانند زمین های در اختیار خود به تملک خویش در بیاورد و تقلا برای گسترش سهم خود را دلیلی بر گسترش دستیابی به سرزمین های بیشتر و ثروت و قدرت بیشتر بداند. چنانچه در قرن پانزدهم پاپ الکساندر ششم جهت گسترش قدرت مسیحیان دریاهای عالم را میان دو کشور مسیحی پرتغال و اسپانیا تقسیم کرد.

تقریباً ۸۰ درصد از حجم مبادلات جهانی صورت گرفته در یک سال توسط حمل و نقل دریایی جا به جا می شوند. گستردگی تجارت جهانی در سال های اخیر به خصوص پس از پایان یافتن جنگ جهانی دوم و آغاز رقابت های اقتصادی توسط کشورهای صنعتی جهان باعث افزایش حجم تولیدات نسبت سال های قبل گردید. افزایش جمعیت و بهبود شاخص های رفاه ملل در سال های اخیر بر رونق تجارت جهانی افزود به غیر از معدود رکود های اقتصادی در طی قرن گذشته بیشتر سال ها شاهد رشد روز افزون صنایع و تجارت جهانی بوده است.

بر اثر رشد صنایع کالاهای متنوع و بیشتری روانه بازار مصرف شده است که همین دلیل باعث به وجود آمدن تغییرات عمده ای در ساختار حمل و نقل به ویژه حمل و نقل دریایی گردیده است. تغییرات به وجود آمده در حمل و نقل دریایی به دلیل گستردگی این نوع حمل و نقل و ارتباط آن با سایر حمل و نقل ها باعث به وجود آمدن تغییر در کلیه حمل و نقل های بشری شده است.

یکی از تغییراتی که در دهه هفتاد میلادی باعث تحول صنعت حمل و نقل دریایی گردید تغییر کشتی های جنرال کارگو در راستای پدید آمدن اولین نسل کشتی های کانتینری بود.استفاده از کانتیر برای بسته بندی کالاهای مصرفی تولید شده در صنعت باعث رشد روز افزون کشتی های کانتینربر در سطح جهان شد تا جایی که امروزه کالاهای کانتینری به یکی از پرتعداد ترین کالاهای جا به جا شده توسط کشتی ها بدل شده اند.

تنوع در جا به جایی کالاهای صنعت کشتیرانی که باعث به وجود آمدن تغییرات عمده در ساختمان و کاربرد کشتی ها گردید اثرات خود را بر بنادر نیز اعمال کرد. بنادر به عنوان حلقه واصل دریا و خشکی کالاهای جا به جا شده در مسیر تجارت جهانی را دریافت می کنند. کالاهای جا به جا شده از شهرهای صنعتی، معادن یا میادین انرژی به سمت بنادر سرازیر می شوند و مجدداً به سمت بنادر پذیرنده این کالاها که به بازارهای ملی یا منطقه ای متصل هستند ورود پیدا می کنند. بنادر در مسیرهای شکل گرفته تجارت جهانی در قرن اخیر نقش حلقه واسط و دروازه های ورود و خروج کالاها را ایفا نموده اند.

بسته به نوع کالاهایی که وارد بنادر می شوند یا از آنها خارج می شوند تسهیلات و امکانات خاصی در بنادر به وجود آمده اند. بنادر جدید با اثرپذیری از تغییرات به بنادر تخصصی بدل شده اند که بیشترین ظرفیت خود را به پذیریش تنها یک کالای خاص اختصاص داده اند. در این میان می توان به بنادر کانتینری، فله و مسافربری اشاره کرد.

اثر ثانویه ای در ساختار بنادر در قرن اخیر مشاهده می شود که بیشتر ریشه تاریخی دارد و از عامل ترافیک بنادر که خود از قرارگیری بر سر راه مسیرهای بین اللملل تجارت جهانی اتخاذ شده است و یا بر اثر پیشگام بودن در اتصال به بازارهای منطقه ای مانند بندر دبی به وجود آمده است باعث توسعه ای بنادری خاص در هر منطقه جغرافیایی شده است بنادری که به بنادر هاب معروف شده اند و بنادر دیگر منطقه که به این بندر اسپوک شده اند را تغذیه می نمایند.

بنادر هاب در اثر مستیم مراجعه مکرر شرکت های کشتی رانی برای تحویل گرفتن یا تحویل دادن کالاهای خود به تجار به شکل امروزی خود بدل شده اند. امروزه با به وجود آمدن مگا شیپ ها به خصوص در کلاس کشتی های کانتینری اهمیت بنادر هاب و وجود آنها در هر منطقه مستقل جغرافیایی به ضرورتی بی بدیل در امر تجارت جهانی بدل شده است.

سرمایه گذاری به افزایش ورودی پول و اعتبار به صنعتی خاص جهت گسترش آن صنعت اطلاق می‌شود. بدون وجود سرمایه و سرمایه گذار تقریباً رشد و توسعه به امری محال تبدیل می گردد. فرآیند ساخت و ساز، تأمین تسهیلات و تهیه نیروی انسانی مورد نیاز بدون وجود سرمایه امری محال است. سرمایه گذار شخص یا نهاد صاحب سرمایه است که در ابتدای فرآیند سرمایه گذاری انتظار دریافت بازده و به طور کلی مشارکت در جهت افزایش سرمایه خود را دارد. به همین خاطر علمی به نام علم سرمایه گذاری به وجود آمده است که به بررسی روش های سرمایه گذاری و خطرات مربوط به آنها می پردازد.

خطرات سرمایه گذاری یا ریسک به حالت های احتمالی قابل وقوع جهت کاهش میزان سرمایه یا حتی از بین رفتن تمام آن و در برخی مواقع پدید آمدن بدهی عنوان می شود. میزان ریسک سرمایه گذاری نرخ بازده آتی پیشنهادی را مشخص می کند با استفاده از نرخ بازده سرمایه گذار در مورد سرمایه گذاری خود تصمیم گیری می کند.

بنادر به عنوان جز اثرپذیر از کشتیرانی در هنگام پذیرش سرمایه وضعیت شرکت های کشتیرانی نیز توسط سرمایه گذار مورد ارزیابی قرار می گیرد. روش های مختلقی در سرمایه گذاری به وجود آمده است بسته به نوع شخص یا نهاد درگیر در سرمایه گذاری، سرمایه گذاری به دو نوع مستقیم و غیر مستقیم یا داخلی و خارجی تقسیم می شود.

سرمایه گذاری داخلی به سرمایه گذاری اطلاق می گردد که توسط نهاد در اختیار دارنده بندر که بسته به نوع مالکیت بنادر متفاوت می باشد اطلاق می‌شود. (بنادر از نظر مالکیت به سه نوع بنادر دولتی، محلی یا ایالتی و خصوصی تقسیم می‌شوند) سرمایه گذاری خارجی به نوعی از روش های سرمایه گذاری اطلاق می گردد که سرمایه گذار از خارج بندر توسط اشخاص، سازمانها، نهادها و دولت ها تأمین سرمایه می شود.

بسته به نوع سرمایه گذار، سرمایه گذاری به روش های مختلفی قابل اجراست اگر سرمایه گذار یک شخصیت حقیقی فاقد شخصیت حقوقی باشد و بخواهد بدون واسطه(بانک و سایر نهادهای مالی) به امر سرمایه گذاری مبادرت ورزد باید از طریق خرید اوراق مالی بنادر که شامل سهام و اوراق قرضه هستند این کار را انجام دهد. در صورتی که اگر شرکتی مانند شرکت های ارائه دهنده خدمات بندری یا شرکت های کشتیرانی و یا نهادهای مالی مانند بانک ها بخواهند در بنادر سرمایه گذاری کنند باید از طریق انعقاد قراردادهای ویژه مالی به این کار مبادرت ورزند.

از قراردادهای رایج سرمایه گذاری در بنادر می توان به قراردادهای BOT(Build Operation transfer) یا ساخت، بهره برداری و انتقال اشاره نمود.مدت زمان اجاره به عنوان شاخصی از بازدهی در این نوع قرارداد ها لحاظ می گردد. عواملی مانند وضع قوانین و مقررات کشور پذیرنده، امنیت اقتصادی، پربازده بودن وشرایط و امکانات مناسب زیرساختی و روساختی از عوامل مهمی در ترغیب سرمایه گذار خارجی برای سرمایه گذاری محسوب می‌شوند.

به طور خاص در بنادر شرایط ویژه وجود دارد که سرمایه گذار حاضر به سرمایه گذاری می‌شود. با توجه به شرایطی که در بالا ذکر شد و وابستگی بنادر به کشتی ها و شرکت های کشتیرانی، جذب سرمایه در گام اول توسط شرکت های کشتیرانی صورت می گیرد. حضور یک شرکت کشتیرانی خاص در یکی از خطوط تجارت بین الملل باعث می شود تا بنادری که در مسیر این خطوط واقع شده اند از شانس بیشتری برای توسعه و جذب سرمایه برخوردار شوند.

شرکت اورگرین (Evergreen) یکی از بزرگترین شرکت های حمل کانتینر در جهان می باشد که مقر آن در کشور تایوان واقع شده است. این شرکت در مسیر خط آمریکای شمالی، کارائیب و شرق آسیا فعالیت می کند. حضور این شرکت کانتینری بزرگ در منطقه دریای کارائیب به خصوص کانال پاناما باعث شده تا شرکت اورگرین در طرح های ساخت و توسعه بندری در ابتدای دهانه کانال پاناما برای بهبود عملیات لجستیکی خود سرمایه گذاری کند. قرار داشتن در مسیر تجاری یکی از دلایل عمده جذب سرمایه گذاری بنادر است.

بندر سنگاپور مثال کاربردی واضحی است گواه بر این ماجرا که بر اثر افزایش ترافیک کشتی ها در این بندر این بندر به یکی از مهمترین حلقه های لجستیک جهانی بدل شده است. بنادر دیگری وجود دارند که در مسیر تجارت جهانی واقع نشدند بلکه در ابتدا یا انتهای یک مسیر تجارت جهانی واقع شده اند این بنادر مانند بنادر روتردام و دبی به بازارهای منطقه متصل هستند یا مانند بنادر شانگهای و بوسان به شهرهای صنعتی متصل شده اند و به امر صادرات کالاهای تولید شده مشغول هستند.

عامل موفقیت برای بنادری که به بازارهای منطقه ای متصل هستند و نقش وارد کننده را ایفا می کنند رقابت با بنادر دیگر در منطقه می باشد. چنانچه رقابت بندر هامبورگ و بندر روتردام در دو قرن اخیر گواه بر این ماجرا بود که کدام بنادر باالاخره پیروزی کسب واردات اروپا را از آن خود می کنند.

عوامل بسیاری در موفقیت رقابت بنادر وجود دارد اما به اختصار عوامل آمیخته بازاریابی بنادر یا ۶P شامل قیمت،مکان، مردم یا متخصصین، خدمت، ترفیع و بسته بندی است به همراه قوانین، تصهیلات و امکانات و وضع اقتصادی و سیاسی کشوری که بندر در آن واقع شده است در جذب سرمایه برای بنادر موثر است چنانچه علاوه بر رقابت بندر هامبورگ در تجهیز پس کرانه خود و اتصال بندر خود به راه آهن سراسری آلمان و اروپا بر اثر نگرش سیاسی آلمان نسبت به هلند در قرن اخیر باعث شکست این بندر نسبت به بندر همسایه شد و رتبه اول اروپا را به بندر روتردام واگذار کرد.

البته بنادر دیگری مانند لوهاور، انتورپ و فلیکستو امروزه با استفاده از عوامل فوق سعی در جذب بیشتر شرکت های کشتی رانی و به طبع آن تجار منطقه ای در استفاده بیشتر از بنادر خود دارند.

نوع سوم بنادری که به شهرهای صنعتی متصل هستند و خود به نوعی بنادر صنعتی به حساب می آیند و بیشتر به امر صادرات کالاهای تولیدی و واردات کالاهای معدنی و مواد اولیه مبادرت می ورزند.عامل اصلی در جذب سرمایه برای بنادر فوق میزان ارتباط بنادر با شهرهای صنعتی و کارخانجات تولیدی است.

وجود پس‌کرانه صنعتی و اتصال آن به کارخانه ها در قالب مناطق آزاد تجاری-صنعتی و یا همکاری های اقتصادی با کشورهای پیشگام صنعتی می باشد. در این نوع بنادر فاصله تا کارخانه های صنعتی عامل مهمی در جذب سرمایه و توسعه بندر است. البته عوامل مربوط به امنیت اقتصادی، شرایط سیاسی، وضع قانونی، وضع اقتصادی، شرایط جغرافیایی مانند قرارگیری بر سر راه کریدورهای منطقه ای، آب خور بندر، شرایط اسکله و پس‌کرانه نیز از عوامل موثر در جذب سرمایه برای افزایش رقابت میان بنادر هستند.

تغییرات به وجود آمده در حمل و نقل دریایی به دلیل گستردگی این نوع حمل و نقل و ارتباط آن با سایر حمل و نقل ها باعث به وجود آمدن تغییر در کلیه حمل و نقل های بشری شده است. یکی از تغییراتی که در دهه هفتاد میلادی باعث تحول صنعت حمل و نقل دریایی شد، تغییر کشتی های جنرال کارگو در راستای پدید آمدن اولین نسل کشتی های کانتینری بود.

استفاده از کانتیر برای بسته بندی کالاهای مصرفی تولید شده در صنعت باعث رشد روز افزون کشتی های کانتینربر در سطح جهان گردید تا جایی که امروزه کالاهای کانتینری به یکی از پرتعداد ترین کالاهای جا به جا شده توسط کشتی ها بدل شده اند.

بنادر در مسیرهای شکل گرفته تجارت جهانی در قرن اخیر نقش حلقه واسط و دروازه های ورود و خروج کالاها را ایفا نموده اند. بسته به نوع کالاهایی که وارد بنادر می شوند یا از آنها خارج می شوند تسهیلات و امکانات خاصی در بنادر به وجود آمده اند. بنادر جدید با اثرپذیری از تغییرات به بنادر تخصصی بدل شده اند که بیشترین ظرفیت خود را به پذیریش تنها یک کالای خاص اختصاص داده اند.

عامل اصلی در جذب سرمایه برای بنادر میزان ارتباط بنادر با شهرهای صنعتی و کارخانجات تولیدی است. وجود پس‌کرانه صنعتی و اتصال آن به کارخانه ها در قالب مناطق آزاد تجاری-صنعتی و یا همکاری های اقتصادی با کشورهای پیشگام صنعتی است. در این نوع بنادر فاصله تا کارخانه های صنعتی عامل مهمی در جذب سرمایه و توسعه بندر است. البته عوامل مربوط به امنیت اقتصادی، شرایط سیاسی، وضع قانونی، وضع اقتصادی، شرایط جغرافیایی مانند قرارگیری بر سر راه کریدورهای منطقه ای، آب خور بندر، شرایط اسکله و پس‌کرانه نیز از عوامل موثر در جذب سرمایه برای افزایش رقابت میان بنادر هستند.

* کارشناس ارشد حمل‌ونقل بین قاره‌ای