دیر زمانی نیست که سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) حرکت برای بازسازی و نوسازی واحدهای تولیدی را اغاز کرده است ؛ حرکتی که در ابتدا با هدف ارتقای بهرهوری، تقویت تابآوری عملیاتی، افزایش ظرفیت تولید و بهینهسازی مصرف انرژی طراحی شد. امروز، نتایج این رویکرد در واحدهای مختلف صنعتی قابل مشاهده است و شرکتهایی مانند نساجی لیاپود قزوین، آرد فرد تاکستان، ریسندگی گیلان و… را میتوان نمونههای روشن اجرای عملی این سیاست دانست.
این واحدها نشان دادهاند که الگوی جدید و مدون ایدرو که از این پس با تجهیز به یک پلتفرم ویژه و دارای سامانه اختصاصی (nosazi.idro.ir) دنبال میشود، تنها بر «تأمین مالی» استوار نیست؛ بلکه بستهای کامل از شناسایی، عارضهیابی، برنامهریزی، اصلاح ساختار، مشاوره فنی و پشتیبانی عملیاتی را شامل میشود. در ادامه، به بررسی پنج مزیت اصلی این «بنسازه» میپردازیم؛ مزیتهایی که اکنون به پشتوانه نتایج میدانی، جایگاه این مدل را بهعنوان یکی از مسیرهای اصلی تحول صنعتی کشور تثبیت کرده است.
۱. افزایش ظرفیت تولید و پایداری خطوط عملیاتی
بازدیدهای میدانی نمایندگان ایدرو در استانهای قزوین و گیلان نشان میدهد که واحدهای مشمول طرح نوسازی ازجمله لیاپود، آرد فرد تاکستان، ریسندگی گیلان و… با استفاده از تسهیلات «کمکهای فنی و اعتباری» و همراهی تیمهای تخصصی، توانستهاند ظرفیت تولید خود را در بخشهای مختلف افزایش دهند. این افزایش ظرفیت تنها به اضافهشدن تجهیزات جدید محدود نبوده؛ بلکه بهدلیل تغییرات ساختاری و بهینهسازی فرآیندهای تولید، پایداری عملیاتی نیز به شکل چشمگیری تقویت شده است. در این واحدها، نوسازی تجهیزات و اصلاح خطوط باعث شده است که توقفهای اضطراری کاهش یابد، قابلیت اطمینان ماشینآلات افزایش پیدا کند و امکان کارکرد مداوم خطوط تولید فراهم شود. نتیجه این تغییرات، افزایش خروجی تولید، کاهش هزینههای نگهداشت و ارتقای توان رقابت در بازار است.
۲. ارتقای کیفیت محصول و دسترسی به بازارهای جدید
یکی از نتایج برجسته الگوی جدید ایدرو، جهش در کیفیت محصولات واحدهای نوسازیشده است. پس از انجام عارضهیابی، بسیاری از واحدها با ارتقای فناوری ماشینآلات، جایگزینی قطعات حساس، استانداردسازی فرآیندها و بهبود کنترل کیفیت توانستهاند کیفیت تولیدات خود را به سطح رقابتیتری برسانند. در برخی موارد، این ارتقا حتی به ورود به بازارهای جدید یا افزایش تنوع محصول منتج شده است. نمونه آن در صنایع نساجی و غذایی مشاهده میشود که پس از دریافت تسهیلات و اجرای اصلاحات ساختاری، توانستهاند استانداردهای بالاتری از کیفیت را محقق کنند و دامنه عرضه خود را گسترش دهند.
۳. توسعه اشتغال و افزایش تابآوری نیروی انسانی
نوسازی صنعتی در این سه سال، تنها یک پروژه فنی نبوده است؛ بلکه اثرات مستقیمی بر نیروی انسانی واحدها نیز داشته است. در واحدهایی مانند لیاپود، اجرای طرحهای بازسازی سبب شده حجم فعالیتها و خطوط تولید افزایش یابد و همین امر، ایجاد فرصتهای شغلی جدید را به همراه داشته است. علاوه بر این، ورود تجهیزات جدید نیاز به آموزش نیروها و ارتقای مهارتهای تخصصی را ایجاد کرده است؛ موضوعی که به بهبود توانمندی کارکنان و افزایش تابآوری سازمانی کمک کرده است. این بخش از پلتفرم نوسازی، نشان میدهد که تحول صنعتی بدون توجه به سرمایه انسانی، کامل نخواهد بود و ایدرو این موضوع را در قالب آموزشهای فنی و مدیریتی دنبال کرده است.
۴. کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی مصرف انرژی؛ مزیت استراتژیک نوسازی
یکی از مهمترین دستاوردهای این مدل، کاهش قابلتوجه مصرف انرژی در واحدهای صنعتی است. تجربه سهساله ایدرو نشان میدهد که با جایگزینی تجهیزات فرسوده، افزایش اتوماسیون و هوشمندسازی خطوط، ارتقای فناوری ماشینآلات، استانداردسازی فرآیندهای تولید و بهبود ساختار نگهداشت و مدیریت انرژی میتوان مصرف انرژی را در بسیاری از واحدها بین ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش داد. در شرایطی که صنایع ایران با محدودیت انرژی و هزینههای فزاینده روبهرو هستند، این میزان کاهش مصرف انرژی نهتنها یک صرفهجویی قابل توجه است، بلکه یک مزیت رقابتی جدی محسوب میشود. کاهش مصرف انرژی باعث کاهش هزینه تمامشده، افزایش بهرهوری عملیاتی و تقویت توان رقابت در بازارهای داخلی و حتی صادراتی میشود. به همین دلیل، نوسازی صنعتی امروز از یک پروژه صرفاً فنی فراتر رفته و به یک ابزار ملی در مدیریت مصرف انرژی و افزایش کارایی اقتصاد صنعتی تبدیل شده است.
۵. پلتفرم «تسهیلات + کمک فنی»؛ ستون اصلی تحول صنعتی جدید
نکتهای که شرکتهای بازسازی شده را به «نمونههای مرجع» تبدیل کرده، ترکیب کمنظیر «تسهیلات مالی» و «کمکهای فنی» است. این مدل، با ردیف بودجه مصوب و موافقتنامههای رسمی سازمان برنامه و بودجه اجرا شده و اکنون یکی از پایههای تحول صنعتی کشور محسوب میشود. در این مدل، واحدها تنها دریافتکننده منابع مالی نیستند؛ بلکه فرآیندهایی مانند عارضهیابی تخصصی، تحلیل نقاط ضعف و فرصتهای بهبود، تدوین برنامه نوسازی، مشاوره مدیریتی و فنی و پایش اجرای اقدامات نیز برای آنها انجام میشود. این ساختار، کیفیت اجرای پروژهها را افزایش داده و احتمال موفقیت آنها را چند برابر کرده است. نتیجه میدانی این رویکرد در بازدیدهای اخیر، نشان میدهد که مدل ترکیبی ایدرو کاملاً قابل تعمیم و توسعه به دیگر واحدهای صنعتی است و میتواند نقشی تعیینکننده در تحول فناوری و بازگرداندن صنایع قدیمی به چرخه رقابت داشته باشد.
- حرکت بهسوی الگوسازی ملی برای نوسازی صنایع
نتایج طرحهای اجراشده نشان میدهد که الگوی تازه ایدرو در نوسازی صنایع که با راهاندازی سامانه ملی نوسازی صنایع و برخورداری از یک پلتفرم ویژه راهاندازی شده، تنها یک طرح حمایتی یا یک مدل مالی نیست؛ بلکه مجموعهای هدفمند از اقداماتی است که در نهایت به افزایش ظرفیت تولید، ارتقای کیفیت، بهبود بهرهوری انرژی، توسعه اشتغال و بازسازی ساختار مدیریتی واحدها میانجامد. با توجه به بازدیدها و ارزیابیهای اخیر، این الگو اکنون در جایگاهی قرار گرفته است که میتوان آن را بهعنوان یک استاندارد ملی برای نوسازی صنعتی معرفی کرد؛ استانداردی که اگر با همین سرعت پیگیری شود، بخش بزرگی از واحدهای صنعتی کشور را وارد مرحلهای تازه از رقابتپذیری، بهرهوری و پایداری تولید خواهد کرد.
*مدیرمسئول و سربیر رسانهی «سرمایه ملی»