بازار خودرو در سال‌های اخیر دستخوش تغییراتی شده است. مسائل سیاسی و اقتصادی تاثیرات بسیار زیادی بر این بازار داشته و البته نگرش مردم به حوزه خودرو را نیز تغییر داده است. طی سه سال اخیر، خودرو به‌عنوان یک کالای سرمایه‌ای با بازدهی و سود بسیار بالا فارغ از شکل مصرفی آن دیده شده است. خودرو در ایران به کالایی تبدیل شده که ظاهرا در هیچ شکلی ارزش خود را از دست نخواهد داد. محصولی که ابتدای سال خریداری می‌شود، با پیمایش هزاران کیلومتر و حتی صدمه و تصادف در پایان سال با سود قابل ملاحظه‌ای قابل فروش خواهد بود. در صورتی که چنین خودرویی در پایان سال حداقل باید 20 درصد از ارزش ابتدایی خود را از دست داده باشد، اما بررسی بازار نشان می‌دهد که این خودرو حتی بیش از 20 درصد و گاهی تا 100 درصد ممکن است رشد قیمت هم داشته باشد. در ادامه به بررسی وضعیت بازار خودرو و نگاه و نگرش مردم به بازار و خودرو در سال 1401 می‌پردازیم. آماری که مورد بررسی قرار داده‌ایم، از سوی شرکت کارنامه منتشر شده است. در این آمار به بیش از 50هزار معامله و کارشناسی انجامشده از سوی این شرکت و همچنین آمار و اطلاعات بیش از 4میلیون آگهی منتشرشده روی سایت دیوار به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پلت‌فرم‌های فروش خودرو که مورد استفاده عموم مردم در کشور است، استناد شده است.
1- روند صعودی شاخص قیمت خودرو بالاتر از نرخ تورم
بررسی آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد که قیمت خودرو از ابتدای سال 1401 تا انتهای سال، روندی صعودی داشته و بیش از 83 درصد رشد را نشان می‌دهد. یعنی اگر فردی ابتدای سال گذشته یک‌میلیارد تومان در این بازار سرمایه‌گذاری کرده، در پایان سال بیش از 800میلیون تومان سود کسب کرده است. این در حالی است که شاخص تورم در این سال 60 درصد رشد را نشان می‌دهد. یعنی تورم موجود در بازار خودرو حداقل 23 درصد بیشتر از تورم موجود در اقتصاد بوده است. همچنین آمارها نشان می‌دهد سود سرمایه‌گذاری در بازار خودرو بیش از دوبرابر سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه است که طی سال 1401 حدود 41 درصد رشد داشته است.
2- رشد قیمت محصولات سایپا بیش از ایران‌خودرو
بر اساس آمار موجود، قیمت محصولات نو و کارکرده سایپا طی سال 1401 بیش از 86 درصد رشد داشته است. در مقابل شاخص قیمت خودروهای نو و کارکرده ایران‌خودرو 81 درصد رشد را طی سال 1401 نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد دلیل این رشد قیمت در محصولات سایپا، خودرو پرطرفدار پراید باشد که آخرین نمونه‌های صفر موجود آن از سال‌های قبل، به‌اصطلاح «گُلِ بازار» بوده است. فراوانی معاملات مربوط به این محصول و افزایش قیمت آن طی سال گذشته دلیل اصلی افزایش قیمت بیشتر خودروهای سایپا در مقایسه با ایران‌خودرو است. همچنین مقایسه رشد محصولات داخلی با محصولات چینی حکایت از برنده‌شدن این خودروها دارد. بر اساس آمارها شاخص قیمت خودروهای نو و کارکرده چینی در سال گذشته افزایش 87 درصد را نشان می‌دهد. درمقابل محصولات داخلی حدود 83 درصد رشد را نشان می‌دهند.
3- افزایش قیمت 70 تا 90 درصدی 64 درصد محصولات نو و کارکرده بازار
87 درصد مجموع معاملات در سال گذشته مربوط به 100 خودرو بوده است که پُرمعامله محسوب می‌شوند. آمارها نشان می‌دهد 64 درصد از خودروهای بازار طی سال 1401 بین 70 تا 90 درصد افزایش قیمت را تجربه کرده‌اند. در این بازار همچنین 4 درصد خودروها بیش از 100 درصد رشد قیمت داشته‌اند. همچنین 2 درصد خودروهای نیز حداکثر تا 60 درصد رشد قیمت داشته‌اند.
4- پرمعامله بودن خودروهایی که دیگر تولید نمی‌شوند
آمار و اطلاعات منتشرشده نشان می‌دهد؛ بازار همچنان اقبال فراوانی به دو خودرو پراید و 405 که دیگر تولید نمی‌شوند، نشان می‌دهد. کاهش قدرت خرید مشتریان طی سال‌های اخیر، کاهش عرضه خودروهای اقتصادی، تورم شدید در بازار خودرو و چندین عامل دیگر باعث شده تا مردم به سمت معامله خودروهایی مانند پراید و 405 بروند؛ به‌طوری‌که 29 درصد معاملات سال گذشته بازار خودرو مربوط به خودرو پراید و 8.5 درصد مربوط به محصول 405 است. همچنین 11.5 درصد از معاملات به خودرو پارس مربوط می‌شود. یکی از دلایل اصلی رشد قیمتی این محصول و تفاوت چشم‌گیر قیمت کارخانه و بازار پارس پرتقاضا بودن آن است. در این آمار خودرو 206 حدود 7 درصد معاملات را به خود اختصاص داده و سمند و تیبا هرکدام 2 درصد از مجموع معاملات سهم داشته‌اند. نکته جالب در مورد وانت‌پیکان است که 2 درصد مجموع معاملات سال 1401 را به خود اختصاص داده که در نوع خود بی‌نظیر است.
این آمار نشان می‌دهد که بازار خودرو به چه خودروهایی و در چه طیف قیمتی نیاز دارد. شاید هیاهوی مربوط به قیمت‌گذاری برخی خودروهای لوکس، اصولا برای قشر بزرگ بازار که نیازمند این خودروها است اهمیتی نداشته باشد. رفتار مصرف‌کنندگان بر اساس این آمار، نشان از سمت‌وسوی بازار خودرو دارد و بهتر است سیاست‌گزاری‌ها به سمت پاسخگویی به این نیاز باشد.
5- از سانتافه تا پراید دوگانه‌سوز؛ خودروهایی با بیشترین افزایش قیمت
در این لیست 10 خودرو با بیشترین افزایش قیمت در سال 1401 به چشم می‌خورد؛ هیوندای سانتافه با 128 درصد بیشترین رشد قیمت را داشته و در صدر این لیست قرار گرفته است. پراید سدان دوگانه سوز نیز با 95درصد افزایش قیمت در رتبه دهم این لیست قرار گرفته است. همچنین 206 تیپ 3 با 114 درصد افزایش قیمت در صدر رشد قیمت محصولات داخلی و در رده دوم این لیست قرار گرفته است. قیمت این محصول فروردین 1401 حدود 145میلیون تومان بوده و در پایان سال به 312میلیون تومان رسیده است. در این لیست همچنین شاهد رشد 107 درصدی قیمت پیکان دوگانه‌سوز هستیم. در بین خودروهای چینی نیز محصول ام وی ام110 با رشد 96 درصدی در قیمت مواجه بوده است.
6- پراید؛ صدرنشین بلامنازع معاملات در دو نیمه سال 1401
بررسی روند معاملات نشان می‌دهد؛ با صعودی شدن قیمت‌ها در نیمه دوم سال گذشته، معاملات خودرویی نیز دستخوش تغییر شده و احتمالا با کاهش قدرت خرید مردم، تقاضا به سمت خودروهای ارزان رفته است. در این لیست پراید بنزنی و دوگانه‌سوز پرتقاضاترین خودرو از سوی مشتریان بوده است. در نیمه دوم سال با افزایش شدید قیمت خودرو تقاضا برای 405 افزایش و تقاضا برای محصول پارس کاهش پیدا کرده است. در مجموع، پراید بنزینی بیش از 11 درصد معاملات نیمه اول و دوم بازار خودرو در سال گذشته را به خود اختصاص داده است. پراید دوگانه‌سوز بیش از 7 درصد و خودرو 206 بیش از 6 درصد معاملات خودرویی سال گذشته را داشته‌اند.
7- محصولات ام‌وی‌ام؛ پرمعامله‌ترین خودروهای چینی در بازار
بازار خودروهای چینی طی سال های اخیر و به‌واسطه رشد کیفی این محصولات و به لطف خدمات مناسب پس از فروش از سوی برخی شرکت‌ها بسیار گسترده شده است. تنوع خودروهای چینی در بازار ایران بسیار افزایش پیدا کرده است و در سگمنت های مختلف به بازار عرضه شده‌اند. با این‌حال، به نظر می‌رسد تقاضا و معامله خودروهای چینی همانند محصولات داخلی تحت تاثیر افزایش قیمت و کاهش قدرت خرید مردم بوده است. در این شرایط، معاملات خودروهای ارزان‌تر چینی طی سال گذشته افزایش بیشتری داشته است. با این‌حال، محصول جک اس5 اتوماتیک در رده نخست معاملات خودروهای چینی قرار دارد و محصول ام‌وی‌ام 110، دانگ‌فنگ اچ‌سی‌کراس، ام‌وی‌ام 315 و ام‌وی‌ام 530 در رده‌های بعدی بیشترین معاملات قرار گرفته‌اند.
8- محصولات ایران‌خودرو؛ پرمعامله‌ترین خودروهای بازار 1401
در لیست میزان معاملات مجموع خودروها، محصولات ایران‌خودرو با سهم 44 درصدی از کل معاملات در صدر جدول قرار دارد و بعد از آن، با اختلاف یک درصدی محصولات سایپا در این بازار معامله شده‌اند. بر اساس این آمار، 87 درصد معاملات سال گذشته مربوط به خودروهای این دو خودروساز بزرگ کشور بوده است. بنا به آمار تجمیعی پلیس، سال گذشته 7میلیون خودرو در کشور معامله شده، اما بنا به آمار دیگر حدود 5 خودرو سواری سال گذشته مورد داد و ستد قرار گرفته است. بنابراین بیش از 4میلیون و 350هزار دستگاه از خودروهای معامله‌شده در بازار مربوط به دو خودروساز بزرگ کشور بوده است. خودروهای چینی هم بیش از 4 درصد معاملات و خودروهای ژاپنی و کره‌ای نیز 4 درصد معاملات را به خود اختصاص داده‌اند و مابقی معاملات به سایر برنده‌ها تعلق دارد.
9- کارشناسی خودروهای صفر و کارکرده و تفاوت محصولات داخلی و چینی
بر اساس اطلاعات منتشرشده، سهم کارشناسی برای محصولات خودروسازان مشخص شده است. در این لیست، از مجموع خودروهایی که کارنامه اقدام به کارشناسی آن کرده، 40 درصد مربوط به محصولات ایران‌خودرو، 18 درصد سایپا و 16 درصد مربوط به خودروهای چینی موجود در بازار بوده است. سهم کارشناسی خودروهای ژاپنی و کره ای نیز 14 درصد بوده و 10 درصد باقی‌مانده مربوط به کارشناسی سایر برندها بوده است. در انجام کارشناسی سلامت خودرو توسط «کارنامه»، 430 آیتم خودرو ارزیابی می شوند. نتایج به‌دست‌آمده از این کارشناسی‌ها، نشان می‌دهد که خریداران این خودروها در زمان خرید این محصولات باید به چه آیتم‌هایی توجه بیشتری داشته باشند. بر اساس این اطلاعات، 25 درصد خودروهای صفر داخلی و چینی کارشناسی‌شده، ایراد فنی یا آسیب بدنه داشته‌اند. در این بخش، خودروهای داخلی ایراددار 24 درصد گزارش شده است. اصلی‌ترین ایراد خودروهای داخلی مربوط به صدمات در با 12 درصد، ایرادات موتور با 8 درصد و صدمات گلگیر با 7 درصد بوده است.
در مقابل خودروهای چینی ایراددار در 27 درصد کارشناسی‌های انجامشده مشخص شده‌اند. در این خودروها 19 درصد مجموع ایرادات به صدمات در، 2 درصد ایرادات موتور و 8 درصد صدمات گلگیر اختصاص دارد. نکته قابل توجه پایین بودن میزان ایراد موتور خودروهای چینی در مقابل محصولات داخلی است. ضمن این‌که ایرادات بدنه خودرو در محصولات چینی به‌مراتب بیش از محصولات داخلی است.
10-رقابت شانه‌به‌شانه ایران‌خودرو و سایپا در تست‌های کارشناسی خودرو
مقایسه محصولات ایران‌خودرو و سایپا با عمر 5 تا 6 سال (مدل 96 و 97) نشان از رقابت شانه‌به‌شانه این دو خودروساز دارد. محصولات ایران‌خودرو در بخش در، گلگیر و شاسی بیشترین سلامت را داشته‌اند و درمقابل محصولات سایپا در بخش سقف، ستون و گیربکس و موتور بیشترین سلامت را در تست‌های انجامشده به دست آوردهاند. البته همان‌طور که اشاره شد، رقابت در این بخش بسیار نزدیک است و با درصدهای اندکی تفاوت پیش رفته‌اند.
11- خودروهای ژاپنی و کره‌ای کارکرده همچنان با سلامت کار می‌کنند
در مقایسه انجامشده میان چهار دسته از خودروهای کارکرده موجود در بازار (خودروهای 5 تا 6 ساله ژاپنی، کره‌ای، چینی و داخلی) خودروهای ژاپنی بیشترین درصد سلامتی را در بخش‌های مختلف تست کارشناسی را به دست آوردهاند. در این بخش، بیش از 50 درصد خودروهای با عمر 5 تا 6 ساله داخلی ایرادات موتور و گیربکس دارند. درحالی‌که این نسبت برای خودروهای چینی و کره‌ای بین 20 تا 25 درصد بوده و برای خودروهای ژاپنی کمتر از 14 درصد است. این نشان از کیفیت بالای خودروهای ژاپنی در بازار دارد. این آمار می‌تواند مسیر مناسب را برای واردات خودروهای دست دوم خارجی که کلیات آن به تصویب رسیده است،نمایان کند. بنا بر این اطلاعات، واردات خودروهای دست دوم ژاپنی احتمالا با کمترین میزان خسارت همراه خواهد بود و خودروهای ژاپنی به کشور وارد می‌شوند که کمترین ایرادات فنی را خواهند داشت.