صنعت و بازار خودرو در سال‌های اخیر همواره مورد انتقاد مردم بوده و به دلایلی همچون کیفیت پایین خودروها، سخت بودن خرید خودرو و بدقولی خودروسازان در تحویل خودرو، دید منفی به این صنعت شکل گرفته است. بازار خودرو نیز به دلیل کمبود عرضه و روش‌های فروش عجیب همواره با روند افزایش قیمت مواجه بوده است و کمتر کسی توانایی خرید از این بازار را دارد. در یکی دوسال اخیر انبوهی از سیاست‌های فروش و دخالت‌های مستقیم دولتی در این امر باعث شده است تا نه‌تنها مشتری نتواند از کارخانه خودرو خریداری کند، بلکه شبکه نمایندگی‌ها نیز آسیب ببینند. در آخرین سیاست فروش همه افراد ملزم به خرید خودرو از سامانه یکپارچه شدند. با مشخص شدن این‌که برخی افراد در زمستان سال ۱۴۰۳ به خودرو خود دست پیدا خواهند کرد، بیش از ۳۰درصد افراد از دریافت خودرو انصراف داده و بازار آزاد نیز با افزایش قیمت به این اقدام واکنش نشان داد. این روند به ضرر شبکه نمایندگیهای فروش خودرو نیز بوده است. چراکه ورود سازمان حمایت به امور اجرایی فروش خودرو، توجیه اقتصادی فعالیت نمایندگیهای فروش را نیز از بین برده است.
در همین زمینه با سید کمال رضایی، فعال و کارشناس حوزه فروش و خدمات پس‌ازفروش خودرو به گفت‌وگو پرداختیم.
با توجه به این‌که در سال‌های پایانی دهه پنجاه و در سال‌های آغازین دهه شصت در بدنه صنعت خودرو ایران، فعالیت داشتید، به نظر شما چرا به‌رغم آن‌که محصولات تولیدی ساییا در آن سال‌ها به ژیان و رنو۵ و محصولات تولیدی ایران‌خودرو به پیکان محدود بود، دید عامه مردم به صنعت خودرو کشور منفی نبود؟
من در شرکت سایپا بازرس فنی بودم و این دو محصول در سایپا وجود داشت؛ محصول رنو۵ در آن زمان جزو محصولات بسیار باکیفیت و به‌روز بود. دلیل دید مثبت به صنعت خودرو در آن زمان کیفیت تولیدات بود. تیمی که پرسنل را چه در خط تولید و چه در بخش فروش و خدمات پس از فروش آموزش می‌داد، به قدری به جزئیات و کیفیت تولید توجه داشتند که حاصل کار هم محصول باکیفیتی می‌شد. کیفیت تولید و کیفیت قطعات بسیار بالا و قیمت‌ها هم برای اقشار مختلف مناسب بود. فروش با اقساط انجام می‌شد و اقشار ضعیف هم توانایی خرید خودرو را به دست می‌آوردند. به همین دلایل مردم هم به صنعت خودرو دید منفی نداشتند.
به نظر شما این دید منفی از چه زمانی شکل گرفت و تقویت شد؟ آیا از زمان آغاز تولید پراید و برخی دیگر از محصولات، این دید به‌تدریج شکل گرفت یا موضوع صرفا به پراید محدود نمی‌شود؟
تا زمانی که همه قطعات خودرو پراید از کره وارد شده و در این‌جا مونتاژ می‌شد، مردم مشکلی با این خودرو نداشتند. یعنی تا سال ۷۵ کیفیت خودرو بسیار مناسب بود. از سال ۷۶ داخلی‌سازی این خودرو افزایش پیدا کرد که رفته‌رفته روی کیفیت آن تاثیر گذاشت و مردم از این خودرو ناراضی شدند، به‌ویژه این‌که ایمنی بسیار پایینی داشت و بدین‌ترتیب مناسب سفرهای برون‌شهری نبود.
هرچند که با توجه به قیمت پایین پراید در سال‌های ابتدایی عرضه، این خودرو چندان برای مشتری گران نبود و بر این اساس در طول تولید و عرضه، سهم ۳۰درصدی را از کل خودروهای در حال تردد در ایران به دست آورد و همین سهم نیز این خودرو را به پای ثابت بسیاری از تصادفات جاده‌ای تبدیل کرد، اما اگر فرض کنیم همین سهم ۳۰درصدی به‌جای پراید نصیب یک خودرو ایمن می‌شد، بسیاری از خسارات و تلفات جانی در این تصادفات رقم نمی‌خورد. البته در ادامه، این خودرو هم گران شد و هم کیفیت آن پایین‌تر آمد. این روند در کل صنعت خودرو دیده می‌شود و به نظر من دید منفی به صنعت خودرو طی این سال‌ها به دلیل کیفیت پایین قطعات و بی‌دقتی در مونتاژ ایجاد شد.
کارشناسان چهار عامل اصلی را در شکل‌گیری روند کاهشی بازار در دو ماه اخیر دخیل می‌دانند که شامل بحث واردات خودروهای کارکرده، ایجاد سامانه یکپارچه فروش، بلوکه‌شدن نقدینگی در حساب‌های وکالتی و اخبار توافق هسته‌ای است. به نظر شما کدام‌یک از این عوامل تاثیر بیشتری در کاهش قیمت‌ها داشته است؟
همه این موارد به نوبه خود بر بازار خودرو و روند کاهشی قیمت خودرو تاثیرگذار بوده است. وعده واردات خودروهای کارکرده موجب شکل‌گیری انتظارات کاهشی و رکود در بازار خودرو شد. یا وقتی اعلام شد قرعه‌کشی حذف شده و با نوبت‌دهی از طریق سامانه یکپارچه، خودرو به قیمت کارخانه به همه می‌رسد، رکود بازار تشدید شد و روند کاهشی آن استمرار پیدا کرد. جمع‌آوری نقدینگی از دست مردم و بلوکه‌شدن آن در حساب‌های وکالتی هم تقاضا را از سطح بازار آزاد جمع و روی سامانه یکپارچه متمرکز کرد.
انتشار اخبار مثبت از نزدیک شدن به توافق هسته‌ای نیز همان‌گونه که افزایش قیمت دلار را مهار کرد، نرخ خودرو را هم نگه داشت و کاهش داد. اما از حرف تا عمل فاصله بسیار است.
به‌عنوان‌مثال؛ واردات خودروهای دست دوم وقتی می‌تواند بر کاهش قیمت خودرو در بازار تاثیر بگذارد که قیمت تمام‌شده آن پایین باشد. این در حالی است که برای خودروهای نو هم بحث افزایش تعرفه‌ها را داشته‌ایم و این مساله باعث می‌شود تا آن چیزی که مد نظر دولت برای کنترل قیمت‌ها در بازار بود، عملی نشود.
در بحث سامانه یکپارچه نیز بحث عرضه و تقاضا مطرح است. ظرفیت تولید دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا باید پاسخگوی نیاز مردم با حفظ و ارتقای کیفیت باشد. ولی درحال‌حاضر عرضه و تقاضا باهم برابر نیست و موعد تحویل خودرو برخی افرادی که در سامانه ثبت نام کرده‌اند، زمستان سال ۱۴۰۳ اعلام شده است. اما کسی که امروز نیاز به خودرو دارد، نمی تواند تا یک سال و نیم دیگر صبر کند. بنابراین خیلی‌ها دوباره به بازار آزاد مراجعه کرده‌اند و بدین‌ترتیب، قیمت‌هایی که در ماه گذشته کاهشی شده بود، از روزهای پایانی هفته گذشته دوباره رو به افزایش گذاشته است.
به نظر شما روند قیمت‌ها در بازار به کجا خواهد رسید؟ قیمت خودرو در فروردین سال جاری به شدت رشد کرده بود. آیا قیمت‌ها به همان ارقام فروردین‌ماه باز خواهد گشت؟
فکر نمی‌کنم که قیمت خودرو به اعداد و ارقام فروردین‌ماه بازگردد. اما موردی که وجود دارد، این است که قیمت‌ها کاهشی هم نخواهد شد و کمتر از میزان فعلی نمی‌شود. تا هفته پیش، قیمت‌ها در سراشیبی بود. اما چند روزی است که قیمت خودروها تا حدودی تثبیت
شده است. بهای خودروها همچنان در مقایسه با قیمتی که در بورس کالا به فروش می‌رسید، بسیار بالاست. سال گذشته و بار دوم که خودرو شاهین در بورس کالا عرضه شد، مردم خودرو را با نرخ کارخانه خریداری کردند. اگر روند عرضه خودرو در بورس کالا ادامه می داشت، مصرف‌کنندگان واقعی راحت‌تر به خودرو دست پیدا می‌کردند.
شورای رقابت، وزارت صمت، سازمان بازرسی، سازمان حمایت و… همگی با ازسرگیری عرضه خودرو در بورس مخالف هستند و آن را باعث اختلال در بازار و افزایش قیمت‌ها می‌دانند. این در حالی است که از بهمن‌ماه پارسال که عرضه‌های بورسی متوقف شد، افزایش شدید قیمت به مدت سه ماه و تا پایان فروردین ادامه داشت و در روز چهارشنبه هفته گذشته که شورای رقابت و وزارت صمت جلوی عرضه خودرو را در بورس را گرفتند، بازار واکنش جهشی نشان داد. به نظر شما عرضه خودرو در بورس چه تاثیری روی قیمت‌های بازار داشته و خواهد داشت؟
فکر می‌کنم عرضه خودرو در بورس کالا جلوی رشد شدید قیمت‌ها در بازار را می‌گرفت. به‌جز در مورد اول که خودرو در بورس عرضه شد و مردم بسیار هیجانی اقدام به خرید کردند، در عرضه‌های بعدی قیمت‌ها متعادل شدند. ادامه آن روند می‌توانست به بازار خودرو کمک بسیاری کند. درحال‌حاضر هم اگر خودرو بار دیگر در بورس کالا عرضه شود، جلوی شتاب افزایش قیمت‌ها را می‌گیرد. سال گذشته با عرضه خودرو در بورس کالا ترمز افزایش قیمت کشیده شد. عرضه و تقاضا همواره باید هم‌سنگ باشد. بورس به نفع عامه مردم بود.
راه‌اندازی یک شبکه فروش موازی با نمایندگیهای فروش خودروسازان ازسوی وزارت تحت‌عنوان سامانه یکپارچه فروش چه لطمه‌ای به نمایندگی‌هایی می‌زند که به‌صورت تخصصی روی این کار سرمایه‌گذاری کرده و فضا، امکانات و نیروی انسانی لازم را به این امر اختصاص داده‌اند؟
این اقدام باعث لطمه به فروش نمایندگی‌ها شد. در شهرهای بزرگ مانند تهران یک سری کسب‌وکارها وجود دارد که دیگر توجیه اقتصادی ندارد. ارزش ملکی که در اختیار این کار قرار گرفته و هزینه آموزش و حقوق پرسنل و… بسیار بالاست. حال یک‌مرتبه اعلام می‌شود که سامانه یکپارچه‌ای در نظر گرفته شده است و همه باید از آن خرید کنند و فروش خودرو به غیر از این مسیر ممنوع است. بحث بازاریابی و فروش در نمایندگی‌ها بسیار لطمه خورده است. شبکه نمایندگی‌ها ریزش داشته و با این فرمانی که پیش می‌رود، من آینده خوبی برای شبکه نمایندگان نمی‌بینم.
یعنی توجیه اقتصادی شبکه نمایندگی خودروسازان به‌زودی از بین می‌رود؟
بله؛ قطعا. چراکه سرپا نگه داشتن این مراکز هزینه بسیار بالایی دارد. زیرا نمایندگی‌ها دارای تعداد بسیار زیادی از پرسنل آموزش‌دیده هستند. در این شرایط اگر بازاریابی از دست نمایندگی گرفته شود، چه چیزی برای نماینده باقی می‌ماند؟
اعلام نتایج فروش خودرو در سامانه یکپارچه، با موجی از نارضایتی ثبت‌نام‌کنندگانی همراه شد که موعد تحویل خودرو آن‌ها به‌رغم اعلام قبلی مبنی‌بر تحویل حداکثر شش‌ماهه، زمستان ۱۴۰۳ اعلام شد. این سامانه درمجموع تا چه اندازه توانسته است رضایت متقاضیان خودرو به‌ویژه مصرف‌کنندگان واقعی را جلب کند؟
با اعلام نتایج، بیش‌از ۵۰درصد نارضایتی از این سامانه ایجاد شده است. بیش‌از ۵۰درصد متقاضیان خودروهای مونتاژی و ۳۰درصد خودروهای داخلی از دریافت خودرو از این سامانه انصراف دادند. با این شرایط اگر سامانه دوباره شروع به ثبت نام خودرو کند، کسی از آن استقبال نمی کند. چراکه کسی حاضر نیست خودرو را در سال ۱۴۰۳ یا ۱۴۰۴ دریافت کند.
پیش‌بینی شما از آینده قیمت‌ها در بازار خودرو خودرو در دو حالت قطعی شدن توافق هسته‌ای یا منتفی شدن آن چیست؟ آیا ممکن است در صورت دستیابی به توافق و تثبیت نسبی نرخ دلار روی ۴۵هزار تومان، باز هم شاهد افزایش قیمت‌ها در بازار خودرو باشیم؟
فارغ از بحث مذاکرات و توافقات، اگر دلار در همین عدد فعلی هم تثبیت شود، قیمت‌ها هم در همین حد فعلی باقی خواهد ماند و کاهشی نخواهد شد. اما اگر روند نرخ دلار دوباره افزایش پیدا کند، بار دیگر قیمت‌ها رشد خواهد داشت و بعید است باز هم شاهد روند ریزشی قیمت خودرو یا تثبیت آن در شرایط افزایش قیمت دلار باشیم.
در صورت ایجاد امکان واردات خودروهای دست‌دوم، به نظر شما کدام برندها برای این کار مزیت و ارجحیت دارند؟
درصورتی‌که این کار عملی شود، به نظر من خودروهایی که ساخت کره و ژاپن هستند، بر سایر خودروها ارجحیت دارند. چون به لحاظ قیمتی مناسب هستند و به لحاظ فنی نیز در شرایط بسیار خوبی قرار دارند. منطقی این است که خودروهای کره‌ای و ژاپنی وارد کشور شوند. خودرو دوو Cielo که محصولی قدیمی است، بسیار خودرو کم‌خرجی است و همچنان در خیابان‌ها دیده می‌شود. این نشان از دقت بالا در ساخت این خودروها دارد.