پیشینه تاریخی و فرهنگی ایران و آثار باستانی برجای‌مانده از آن، کشور ما را در زمره ده کشور اول هدف گردشگری تاریخی و فرهنگی در سطح جهان قرار داده است. در کنار اماکن تاریخی، عواملی همچون زیبایی‌های طبیعی و اقلیمی و برخورداری همزمان از چهار فصل آب‌وهوایی (تا 30 درجه اختلاف دما) در نقاط مختلف کشور نیز بر جاذبه‌های توریستی ایران افزوده است.
بر این اساس، با اطمینان می‌توان گفت؛ کشوری که از یک‌سو آثار باستانی و تنوع قومیتی و صنایع دستی بسیار متنوع داشته و از سوی دیگر کوه و جنگل و کویر و دریا را یک‌جا دارد، از پتانسیل و ظرفیت بسیار بالایی در زمینه جذب گردشگر و توسعه گردشگری به‌ویژه در شاخه تاریخی، فرهنگی و طبیعی برخوردار است. اما علنا و عملا می‌بینیم که توسعه صنعت گردشگری در ایران با ظرفیت‌های موجود تناسبی ندارد.
این در حالی است که با توجه با پایین بودن نرخ برابری واحد پولی ایران در مقایسه با سایر ارزهای دنیا، هزینه گردشگری در ایران برای بسیاری از مردم جهان ازجمله توریست های اروپایی، آمریکایی و آسیایی بسیار ارزان و کاملا مقرون به‌صرفه است.
برخی کارشناسان در واکاوی این مشکل به کمبود زیرساخت‌های لازم برای توسعه گردشگری اشاره می‌کنند ازجمله آن‌ها می توان به توسعه‌نیافتگی شبکه آزادراهی، کمبود مراکز اقامتی، عدم‌دسترسی به سیستم مالی بین‌المللی، نقصان ساده‌ترین امکانات رفاهی عمومی مانند سرویس‌های بهداشتی و… اشاره کرد.
برخی دیگر نیز نگرانی‌های مسئولان بابت حواشی ناشی از تفاوت‌های فرهنگی میان گردشگران و شهروندان کشور را مانع از توسعه گردشگری در ایران می‌دانند.
اما به نظر می‌رسد مشکلی ساختاری و فراگیرتر از این موارد وجود دارد و آن هم ضعف و سوء مدیریت در بخش گردشگری ایران است که اگر از مشکلات زیرساختی مهم‌تر نباشد، به همان اندازه اهمیت دارد.
چراکه مشکلات ساختاری با صرف بودجه قابل حل و رسیدگی است، ولی مشکلات مدیریتی و راهبردی پیچیده‌تر از آن است که با تخصیص اعتبار مالی حل شود. در زمینه تفاوت‌های فرهنگی نیز راهکارهای مدیریتی فراوانی وجود دارد که پیش از ما توسط بسیاری از کشورها به‌کار گرفته شده و قابل الگوبرداری و بومی‌سازی متناسب با فرهنگ ایران است.
اما تعدد متولیان تصمیم‌گیر در بخش گردشگری و دستورالعمل‌های خلق‌الساعه و درعین‌حال متناقض، در کنار مداخله‌های افراد و نهادهای مختلف و موازی‌کاری‌های آن‌ها مشکلات مدیریتی در این بخش را دوچندان و چندوجهی کرده است.
نبود عزم و اراده لازم و مدیریت واحد و صحیح برای توسعه گردشگری در ایران و پیشبرد اهداف و پیاده‌سازی برنامه‌های آن، باعث شده است که برخلاف دیگر کشورها از ساده‌ترین ابزار توسعه گردشگری یعنی معرفی و تبلیغ ایران در رسانه‌های بین‌المللی به عنوان یک مقصد ایمن و مناسب گردشگری در سطح جهان بی‌بهره باشیم.
نگاهی به رشد و توسعه و پیشرفت گردشگری و درآمدزایی برخی کشورهای همسایه همچون ترکیه و امارات نشان می‌دهد که ما تا چه اندازه از این صنعت سبز و درآمدزا غافل بوده‌ایم، صنعتی با ارزش افزوده بالا که نه‌تنها از منابع طبیعی و مواد اولیه خدادادی کشور نمی‌کاهد، بلکه کشور را از بسیاری خام‌فروشی‌ها برای درآمدزایی بی‌نیاز می‌کند.
هیچ‌کدام از کشورهایی که در همین منطقه گوی سبقت را در گردشگری از دیگران ربوده‌اند، نه تعدد جاذبه‌های گردشگری تاریخی و فرهنگی ایران را دارند و نه پتانسیل‌های طبیعی و آب‌وهوایی آن‌ها در حد و حجم ایران است.
در چنین شرایطی، هرکدام از پتانسیل‌های موجود در کشور را از فرصت‌سوزی فعلی نجات داده و در مسیر درست قرار دهیم، گامی رو به جلو و خشت نخست ساماندهی بخش‌های دیگر خواهد بود.
* کارشناس ارشد گردشگری